ĐỌC KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG
của nhà văn
Nguyễn Văn Sâm
Tạp chí Văn xuất bản, Tổng phát hành: Nhà
Sách Văn Nghệ
9351 Bolsa Avenue,
Westminster, CA 92683
Năm xuất
bản: 2000, Ấn phí: 14 Mỹ kim
Đàm Trung Pháp
Tôi vẫn thường cảm tạ
ông Trời đă rộng lượng ban cho tôi một
số bạn hiền, và nay đang bước vào lứa
tuổi nhĩ thuận biết theo mệnh trời một cách
ngoan ngoăn, tôi lại càng thêm trân quư những người
bạn hiền đó. Một trong những người
bạn này là nhà văn Nguyễn Văn Sâm, một
người đồng niên, đồng nghiệp, và
đồng thanh khí của tôi. Trước 1975 ở Saigon,
khi anh Sâm dạy Việt văn tại Đại Học
Văn Khoa th́ tôi dạy Anh
văn tại Đại Học Sư Phạm, chỉ nghe
tiếng nhau và ít khi gặp mặt. Năm 1979, khi nỗi
nhớ quê hương c̣n canh cánh bên ḷng, tôi thực hạnh
phúc được gặp lại anh Sâm tại San Antonio và
mách nước cho anh đôi điều trong
buổi ban đầu anh đang hội nhập vào cuộc
đời mới. Tôi vui mừng theo rơi sự thành công
của anh trong hai thú vui thanh cao là dạy học và viết
văn nơi đất khách. Anh là người Nam, tôi là
người Bắc di cư vào Nam năm 1954, nhưng
sự khác biệt quê quán chỉ làm t́nh bạn chúng tôi thêm
đậm đà.
Cốt nhà giáo, anh Sâm chân phương
lắm. Ngay tựa đề KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG anh lựa cho
tập truyện, lấy ư trong câu chót của bài thơ
Đường tráng lệ nhưng cũng buồn ngút ngàn mang tên Hoàng Hạc Lâu của
Thôi Hiệu, Yên ba giang thượng sử nhân
sầu, đă đủ cho
người đọc biết rằng đây không phải
là những đề tài vui nhộn xem xong rồi bỏ, mà
là những mẩu chuyện buồn rất thấm thía về cuộc
đời tại quê hương cũng như tại
miền đất tạm dung
mà có lẽ tất cả chúng ta đều cảm
thông được. Truyện nào cũng độc đáo,
cũng để lại trong tâm tư tôi một niềm
ray rứt lạ kỳ, khiến tôi không thể không
thử đặt
thân phận ḿnh vào những trạng huống ấy xem sao, để
rồi thấy ḿnh may mắn hơn người ta và nh́n
cuộc đời dưới một ánh mắt tích
cực hơn. Như số phận của một chàng
thanh niên què quặt, mặc cảm ngập trời về
thân thể của ḿnh mà lại luôn luôn thèm khát xác thịt
đàn bà, cuối cùng an phận chịu lấy một
phụ nữ đă mang bầu với kẻ khác (Như Nước Trong Nguồn).
Như nỗi đoạn trường trong biết bao gia
đ́nh tỵ nạn mưu sinh tối tăm mặt
mũi mà lại có cha mẹ già yếu đ̣i hỏi
phải chăm sóc từng giây từng phút, nhất là khi các
cụ bị lú lẫn và không c̣n tự lo được
chuyện vệ sinh thân thể (Mát
Lạnh Tuổi Vàng). Như sự ân hận to lớn và
thành khẩn của một người đàn ông Việt
đă nghi ngờ và làm hại một ân nhân dị chủng
của ḿnh (Ông Già Noel Có
Thật). Như chuyện một thiếu nữ
Việt tỵ nạn buồn chán gia đ́nh, giao du với
một người đàn ông Mỹ bất hảo, bị
hắn bỏ thuốc ngủ vào nước uống
rồi hiếp dâm (Người
Bí Mật Chiêm Ngưỡng). Như tệ trạng gái bao
của các già dịch Việt kiều về nước (Hương Cỏ). Như ước mơ
được trở về
với nếp sống quê cũ của chị gái và em
trai sau khi đă chán ngán mảnh đời tạm dung:
chị th́ bị hải tặc hăm hại trên
đường vượt biên, em trai th́ bị cô vợ
trẻ dị chủng đă có bầu cho mọc sừng (Khói Sóng Trên Sông), vân vân. Nói theo ngôn ngữ phê b́nh văn
học phương Tây, nhà giáo kiêm nhà văn Nguyễn
Văn Sâm đă dùng mô thức mảnh đời (tranche de
vie) để xây dựng cốt truyện, một mô
thức mà Guy de Maupassant trong văn học Pháp đă sử
dụng tuyệt luân để nói lên những nỗi oái
oăm, những điều dị hợm trong cuộc
sống thường nhật.
Là một nhà giáo văn chương
đă nghiên cứu nhiều về truyện ngắn
quốc tế, anh Sâm rơ rệt đă nắm vững
được những yếu tố cần thiết để thành công trong loại
văn chương này. Truyện nào của anh cũng
được xây dựng vững vàng, cũng có một cao
điểm tức là lúc một sự thực-bất
kể xấu hay tốt -- được soi sáng, cũng
đầy động tác trong lớp lang, cũng
đầy những t́nh tiết lư thú, khiến người
đọc không bị hụt hẫng hoặc nhàm chán. Anh
Sâm không lập dị, không huyền bí, không làm dáng, không lăng
mạn, nhưng ng̣i bút tả chân của anh th́ khủng
khiếp lắm mỗi khi anh thấy cần thiết
phải vung tay. Hăy nghe anh nói về nỗi chán chường
của một phụ nữ đẹp người
đẹp nết mang tên Chuyên phải hầu bàn trong
một tiệm ăn tại Saigon Nhỏ bên California:
Những khuôn mặt mang
nụ cười nham nhở. Những hàm răng cáu
bợn thức ăn. Những hơi thở nồng
hơi bia xú với thực phẩm chưa kịp tiêu hóa, tạo
thành mùi cám heo lâu ngày, chuyển mùi. Chuyên muốn gạt
phắt những chúng sinh lô nhô chung quanh sang một bên
để chạy mau về pḥng ḿnh nằm săi tay thở
những hơi dài trút hết những ưu sầu, chán
chường ra khỏi tâm tư. Hoặc đoạn anh cho
người thanh niên tật nguyền diễn tả
nỗi mặc cảm của ḿnh:
Chứng kiến tụi
nó ỡm ờ trao t́nh bằng miệng ḥ mắt liếc,
tôi khoái lỗ tai th́ có mà bằng bụng th́ không. Tôi nhớ
tới tấm thân tôi. Con trai khi dễ coi như chẳng
cùng loài cùng lứa, kiểu thằng Lai, thằng Chệt
nào lạc loài trong xóm. Con gái đi ngang qua không đứa
nào cần biết tôi đứng đó, đương có
mặt, chúng ngó thẳng vô mặt tôi mà chẳng thấy
mắc cỡ bối rối, trong khi đó đối
với mấy thằng khác cỡ tuổi tôi, mấy con
nhỏ này thường khi hành động kiểu như
bị hớp hồn: quưnh quáng, tiếng được
tiếng mất, cà-lăm cà-lập, vuốt vuốt tóc, kéo
kéo áo, đỏ mặt cúi đầu ngó ngó xuống
chưn ... thấy mà phát nực.
Dấu ấn mô phạm của anh Sâm
c̣n rơ lắm trong văn chương của anh, như tôi
đă ám chỉ ở trên. Anh chừng mực, anh khoan dung,
anh gián tiếp khuyên bảo người đời nên tránh
điều ác (v́ ác giả ác báo) và chấp nhận cuộc
đời, anh đề cao những cái đẹp quê
hương mộc mạc, anh ngợi ca những mẫu
người đảm đang, tử tế (như Cô Út
trong T́nh Đất hoặc
người con dâu hiếu hạnh trong Mát Lạnh
Tuổi Vàng). Phải chăng
truyền thống văn dĩ
tải đạo đă thôi thúc anh viết lên hai
truyện nặng phần ngụ ngôn là Ông Già Noel Có
Thật và Biển
Trời Lai Láng trong
tập truyện KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG?
Là một cá nhân thiết tha học
hỏi ngôn ngữ, tôi rất yêu tiếng Việt miền
Nam. Và khi đọc văn
của anh Nguyễn Văn Sâm, tôi không khỏi ngầm
so sánh anh với hai nhà văn người Nam khác là Sơn
Nam và Lê Xuyên mà tôi cũng ưa thích. Ngôn ngữ miệt
vườn của anh Sâm
coi bộ ngộ nghĩnh và nhiều mầu sắc không thua ǵ Sơn Nam trong Hương Rừng Cà Mau đâu. Và anh Sâm, có lẽ cũng v́
gốc nhà giáo chăng, không đi quá trớn như Lê Xuyên
trong cái ép-phê làm người
đọc phải nóng ran người trong các đoạn
văn khêu gợi dục t́nh. Quư vị nào đă đọc Chú Tư Cầu hoặc Rặng Trâm Bầu của Lê Xuyên th́ sẽ đồng ư
với tôi là Nguyễn Văn Sâm c̣n nhẹ tay lắm trong lănh vực này. Cho
phép tôi đóng vai phân tích gia tâm lư tài tử một chút
ở đây nhé. Khi chúng ta sùng bái quá độ một
vật ǵ hoặc một điều ǵ th́ khoa tâm lư học
Tây phương gọi vật đó hoặc điều
đó là một fétiche
(tiếng Pháp) hoặc fetish (tiếng Anh). Người Tàu
dịch chữ đó là ngẫu tượng hoặc linh vật. Đàn ông Mỹ
thường hỏi đùa nhau, Hey,
what kind of man are you? A breast-man or a leg-man?, tức là họ
muốn biết ngẫu tượng của nhau trong lănh
vực t́nh dục: bộ ngực hay cặp gị. Qua tập
truyện KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG, tôi nghĩ văn hữu Nguyễn
Văn Sâm của chúng ta có một ngẫu tượng
lồ lộ: đó là bộ ngực nở nang của
phụ nữ. Nói theo kiểu Mỹ, he is definitely a breast-man.
Này nhé, trong truyện T́nh
Đất có đoạn thằng Th́n nói về con Cúc
như sau: Con Cúc trổ mă
cả năm nay, tay chưn tṛn trịa, vú dậy
đội lớp áo lên cao nghệu ḍm ngang thấy trơn
láng mềm mềm ra vẻ con gái quá chừng. Rồi ở trong truyện Như
Nước Trong Nguồn, anh chàng tật nguyền mê con Nhàn,
thú thực: Ngồi trong nhà
thấy nó thấp thoáng bên kia, ngực một ngực,
lồ lộ thiếu điều căng xé áo nhảy ra
ngoài, tôi cũng đă cảm nhận nỗi vui vui tràn
ngập ḷng, đời thiệt tḥi như được
trút bớt vài phân. Chưa
hết đâu, trong truyện Ông Già Noel Có
Thật, một ông Việt Nam
mơ tưởng đến cái ngẫu tượng đó
nơi một bà gốc Mỹ Châu La Tinh như thế này
mới khiếp chứ: Và
rồi tôi nhớ tới h́nh dáng bờ ngực đầy
đặn của Rachel. Bờ ngực có lần tôi bồm
xôm tán nhảm là bệ chưng thánh giá đẹp nhứt trần
ai.
So với cái ngẫu tượng nóng
bỏng của anh Sâm trong KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG th́ cái ngẫu
tượng của tôi trong bài viết này hiền lành
hơn nhiều: tôi sẽ nói đến cái mức hấp
dẫn của ngôn ngữ miệt vườn mà anh Sâm sử dụng trong tập
truyện. Thiên kiến này cũng dễ hiểu thôi, v́
cả đời tôi đă mê say ngôn ngữ, như đă nói
ở trên. Tôi học trung
học tại Saigon và khoái chí
đă học thêm được phương
ngữ (dialect) Saigon. Tôi thích nhất là các thành ngữ,
các đặc ngữ trong Nam. Nghe khoái tai làm sao, vừa
tượng h́nh vừa tượng thanh, vừa chân
chất chi lạ! Tôi
thường so sánh cách diễn
tả thân mật (colloquial) giữa phương ngữ
mẹ đẻ của tôi (Hà Nội) và phương
ngữ Saigon, dùng ngay một anh bạn thân rất dễ thương
người Nam cùng lớp để tra cứu và phối
kiểm. Chẳng hạn, tôi hỏi anh diễn tả
từ ngữ đi thọt chân bằng tiếng Nam ra sao th́ anh cười
tươi và nói là đi cà
thọt cà thọt. Thế c̣n đi
với giáng điệu nghiêng nghiêng th́ nói làm sao đây?
Th́ là đi xà-niễng
xà-niễng chớ sao. Lớn bằng chừng
này này th́ nói làm sao? Anh ra
hiệu bằng hai bàn tay và nói gọn lỏn bi bự nè! Có lần tôi đến nhà anh chơi, anh hỏi tôi
muốn uống nước ǵ để anh lấy. Tôi nói cho ḿnh một cốc nước
chanh quả vắt. Anh trả
lời, cái đó trong Nam kêu là một ly đá chanh, sẽ có
ngay cho bồ! Và cứ như
vậy tôi học thêm và sử dụng ngay loại
phương ngữ hấp dẫn ấy với các bạn
bè người Nam. Tôi tưởng tôi đă khá thành thạo,
nhưng khi đọc KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG của anh Sâm th́ tôi
thấy c̣n phải học thêm nhiều. Tập truyện
của anh là cả một rừng thành ngữ b́nh dân, nghe
lên th́ khoái tai mà đọc tới th́ sướng mắt!
Những thành ngữ này không thể t́m được trong
tự điển nào cả, nhưng may thay ngữ cảnh (context) của các đoạn
văn đă giúp tôi hiểu được ư nghĩa
của chúng. Sau đây là
một vài thí dụ điển h́nh. Trong truyện Theo Gót Huyền Trân: Trong mấy
năm chị nầy đập bầu liền x́ bốc.
Mang bầu lạch ạch
cũng ḅ ra chợ, mới đẻ hôm kia cũng te te
đi bán, bỏ lún mấy đứa nhỏ ở nhà khóc
ḷi rún, mặt mũi tèm lem tuốt luốt, sống
chết phó thác cho trời khỏi cần cột
niệt. Trong truyện T́nh Lụy Thiên Thu: Mèo chuột, ṭ tí te th́ mấy
chị có con chuột Tàu trong bụng, phải không
ngoại? Và trong T́nh Đất: Thét
rồi nó tới chà-lết quết-xảm ở nhà tôi,
gặp th́ chỉ chào sơ sơ rồi quay ra tíu ta tíu tít
với con Út.
KHÓI SÓNG TRÊN SÔNG là một thành công văn
chương của một nhà giáo kiêm nhà văn rất
khả ái của chúng ta tại hải ngoại. (Dallas, TX, 2- 2000)
ĐÀM TRUNG PHÁP
Giáo Sư Ngữ Học
Texas Woman's University